آراء تربیتی مسکویه
آراء تربیتی مسکویه(325 ه.ق)
چکیده:
هدف از این نوشتار بررسی و شناخت آراء تربیتی مسکویه می باشد. با استفاده از روش سندکاوی نتایج به دست آمده حاکی از این است که آراء و نظریات مسکویه در حوزه تعلیم و تربیت علمی و متناسب با نیاز جامعه کنونی است و اگر والدین و مسئولان تربیتی در عمل این آراء را در تربیت کودکان پیاده کنند، نتایج ارزشمندی به دست خواهند آورد، از این رو برای ایجاد نظام تعلیم و تربیت مطلوب، بهره گیری از آراء افرادی چون مسکویه که در حوزه اخلاق تخصص دارند نتایج بسیار مطلوبی خواهد داشت.
مقدمه:
احمد ابن محمد بن یعقوب، معروف به ابو علی مسکویه، از دانشمندان بزرگ شیعه در قرن چهارم و پنجم است که در ری به دنیا امد. وی در فلسفه، اخلاق، پزشکی، تاریخ، شعر و ادب تبحر خاصی داشت و برخی او را پس از ارسطو و فارابی، معلم ثالث لقب دادند، زیرا وی حکمت عملی را نظم و انسجام بخشید. امروزه شهرت وی بیشتر به اعتبار مکتب فلسفی او در اخلاق یا فلسفه اخلاق اوست. در کنار اخلاق وی به تعلیم و تربیت نیز پرداخته و نگرش های تربیتی وی در کتاب تهذیب و الاخلاق وی منعکس شده است. ما در این نوشتار در صدد تبیین آراء تربیتی مسکویه می باشیم.
اهداف تربیت:
مسکویه هدف تربیت را پرورش انسان کاملی که به مقام قرب الهی رسیده باشد معرفی می کند و تحقق این هدف غایی را ، در گرو رساندن انسان به دو هدف میانی کمال علمی(رسیدن به مقام یقین و درک حکمت) و کمال عملی(خدای گونه شدن در اثر دوری از زشتی ها و عمل به نیکی ها) معرفی میکند.
اصول تربیت:
1- لزوم تربیت جسم و روح: مسکویه از آنجا که معتقد است، سعادت در گرو رساندن انسان به کمال جسمانی و روحانی است، تاکید دارد تربیت جسم و روح بایستی به طور همزمان صورت گیرد و نباید به علت توجه به یک بعد، از بعد دیگر غافل شد.
2- رعایت تناسب میان مراحل تربیت با مراحل رشد: برنامه ریزی تربیتی باید متناسب با ویژگی ها و توانایی های فرد در هر مرحله از رشد، صورت گیرد.
3- تربیت به هنگام: تربیت کودک باید قبل از اینکه وی به رفتار و عادت ناپسند خو بگیرد، شروع شود.
4- رعایت تفاوت های فردی
5- رعایت تدریج: همان گونه که قوا و امیال کودک به تدریج بروز می کند و او را به واکنش وا میدارد، تربیت نیز بایستی به تدریج صورت پذیرد.
6- عادت دادن متربی به سختی ها: بر حذر داشتن کودک از نازپروری، تن آسایی و خوش گذرانی(بهشتی و دیگران، 1386).
مراحل تربیت:
مسکویه به تبعیت از فیلسوفان یونانی مراحل تربیت را بر اساس مراحل طبیعی رشد طبقه بندی کرده است:
مرحله اول: از آنجا که اولین مرحله رشد کودک، گرایش کودک به غذاست. مرحله تربیتی متناسب با آن، تربیت بدنی و قوای جسمانی کودک است.
مرحله دوم: دومین مرحله رشد، پیدایش قوه خیال و پیدایش قوه خشم است، مرحله تربیتی متناسب آن تعدیل و تربیت میل کودک به غضب و تحصیل کرامت می باشد.
مرحله سوم: پیدایش قوه تعقل در انسان، مرحله تربیتی متناسب با آن فراگیری علوم و معارف می باشد.
عوامل تربیت:
مسکویه در تربیت کودک به ترتیب، تاثیر عواملی چون پدر و مادر، محیط زندگی، معلم، دوستان و محیط شغلی را مهم می داند.
حوزه های تربیت:
مسکویه در مباحث تربیتی به پنج حوزه تربیتی پرداخته است: تربیت جسمی(توجه به بهداشت تغذیه و آزادی کودک برای بازی)، تربیت اخلاقی(رعایت اخلاق در حوزه آداب تغذیه تا آداب النفس)، تربیت دینی(پایبندی به احکام شرع ) و تربیت اجتماعی (رعایت عدالت، احسان و تواضع)
روش های تربیتی:
مسکویه برای تحقق اهداف تربیتی، به روش هایی چون تشویق و تنبیه ، تکرار و تمرین و روش محبت اشاره کرده است.
بحث و نتیجه گیری:
با توجه به مطالب مطرح شده، با وجود اینکه شهرت مسکویه در فلسفه اخلاق مطرح بود، وی در حوزه ی تعلیم و تربیت نیز به ابعاد مختلف آن توجه کرده و آراء ارزشمندی ارائه داده است. وی در آراء خود تاکید بر تربیت به هنگام کودک دارد، در تعالیم اسلامی نیز مهم ترین مرحله برای یادگیری و تربیت پذیری از تولد تا هفت سالگی است و نیز در آراء تربیتی مربیان غربی مانند ماریا مونته سوری نیز بهترین زمان تحت عنوان دوره حساس، از تولد تا شش سالگی معرفی شده است، ولی متاسفانه در عمل شاهد هستیم که بسیاری از مسئولان تربیتی و والدین از این موضوع غافل هستند و شروع تعلیم و تربیت را مصادف با ورود کودک به مدرسه می دانند. نکته دیگری که برای بنده جالب بود، تاکید ایشان به عادت دادن متربی به سختی است. در عصر کنونی متاسفانه والدین با این تصور و شعار غلط که ما در گذشته سختی فراوان کشیده ایم ، نمی گذاریم برای فرزند مان گذشته ما تکرار گردد، به صورت غیر معقول کودکان خود را ناز پرورده و خوش گذران تربیت می کنند که به هیچ مهارت عملی برای زندگی روزمره مجهز نمی باشد. نکته مهم دیگر در آراء مسکویه توجه به تربیت دینی است. تربیت دینی در عصر حاضر که عصر حضور گوشی و تبلت در دستان کودکان شش ماهه است، عصری که غرب تمام هم و غم خود را در جهت شکستن بنیان های دینی و فرهنگی، بسیج نموده است، بسیار ضروری است. والدین یایستی با استفاده از تربیت دینی کودکان خود را به سلاح مناسبی برای مبارزه با بی بند و باری های اخلاقی و فرهنگ غلط، مسلح سازند. والدین و مسئولان تربیتی در عمل این آراء را در تربیت کودکان پیاده کنند، نتایج ارزشمندی به دست خواهند آورد.
منابع:
بهشتی، محمد، ابو جعفری، مهدی، فقیهی، علی نقی(1386)، آراء دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، جلد دوم، تهران: سمت
رفیعی، بهروز (1392)، مربیان بزرگ مسلمان، تهران: سمت
