بررسی آراء تربیتی امانوئل کانت
بشر تنها با تعلیم و تربیت انسان می شود
بررسی آراء تربیتی امانوئل کانت
چکیده: در این نوشتار آراء تربیتی امانوئل کانت مورد بررسی قرار گرفته است. آراء وی در ابعاد اصول، اهداف، مراحل و حوزه های تربیت مورد بررسی قرار گرفته است. اهمیت نظام تربیتی کانت به آن است که اخلاق را ارج نهاده و آدمی را متوجه وجدان خود کرده است.
مقدمه :
امانوئل کانت در یکی از شهر های آلمان در خانواده ای پروتستان مذهب به دنیا آمد. معروف ترین اثر وی نقد عقل عملی و نقد عقل عملی است. وی بنیان گذار فلسفه جدیدی به نام فلسفه انتقادی است. همان طور که تحقیق در فلسفه یونان باید حول محور آثار افلاطون و ارسطو صورت گیرد، تحقیق در تاریخ فلسفه جدید نیز باید حول محور آراء کانت انجام شود. کانت برای تعلیم و تربیت منزلتی رفیع قائل است و آن را برای پیشرفت بشر ضروری می داند. در این نوشتار به بررسی آراء تربیتی وی می پردازیم.
تعریف تعلیم و تربیت:
در نظر کانت تعلیم و تربیت مبتنی بر ایمان است و ایمان ریشه دارتر از علم است. وی معتقد است تعلیم و تربیت بر ارزش ها تکیه دارد و ارزش ها بر باید های اخلاقی. کانت تعلیم و تربیت را فرایندی دو سویه می داند که در یک طرف مربی قرار دارد که فردی رشد یافته است و در طرف دیگر متربی است که فعال و در حال ساختن خویشتن است(ماهرو زاده ، 1389). کانت معتقد است آدمی تنها آفریده ای است که محتاج تعلیم و تربیت است و آدمی جز آنچه تربیت از او می سازد نیست. وی تربیت کردن و حکومت کردن را مهم ترین و در عین حال دشوارترین کارها در جامعه انسانی می داند (کاردان، 1388).
اهداف تعلیم و تربیت:
کانت مهم ترین هدف تعلیم و تربیت را هدایت آدمی به سوی آزادی راستین یعنی رها کردن او از حالت حیوانیت و بند هایی که آداب و رسوم جامعه بر او زده است، می داند. وی معتقد است هدف تعلیم و تربیت باید تبدیل شخص به فردی اخلاقی و دارای شخصیت و اراده که تنها از قوانین عقل پیروی کند و خود قانون گذار باشد، باشد (کاردان،1388).
اصول تعلیم و تربیت:
1) یادگیری از راه فعالیت: کودک باید شخصا در جریان فعالیت های طبیعی یادگیری قرار گیرد نه اینکه با وسایل مصنوعی و فشار و جبر چیزی را بیاموزد.
2) رعایت اصل اعتدال: کانت نه با جدی سازی تمام فعالیت کودک موافق است و نه با تفریحی کردن آن، بلکه معتقد است باید در تمام مراحل تربیتی اعتدال را رعایت کرد.
3) پرهیز از تشکیل عادات نا مطلوب: وی تاکید خاصی بر ایجاد عادت های مطلوب تا مرحله تربیتی اخلاقی دارد و معتقد است با ورود به مرحله تربیت اخلاقی که پای فهم و بصیرت به میان می آید، عادات کم رنگ می شوند.
4) ضرورت حذف پاداش و تنبیه: وی به پاداش و تنبیه اعتقاد خاصی ندارد و قلب فلسفه وی (عمل به وظیفه) است. که برخاسته از عقل عملی و وجدان اخلاقی است.
5) اصل تدریجی بودن تعلیم و تربیت
6) آینده نگری در تعلیم و تربیت: وی معتقد است کودکان را باید نه برای زمان حال بلکه برای شرایط بهتر احتمالی آینده تربیت کرد (بهشتی، 1388).
مراحل تربیت
کانت مراحل تربیت را به سه دوره تقسیم کرده است: 1)دوره اول: تربیت جسمانی:
مرحله اول: مراقبت و پرستاری از نوزاد: تربیت منفی
مرحله دوم: آموزش همراه با پرورش: تربیت مثبت
2)دوره دوم: پرورش ذهن
3)دوره سوم: تربیت اخلاقی: بالاترین مرتبه، آشنایی با دین، باید منجر به تربیت عملی گردد(ماهروزاده،1389).
حوزه های تربیت:
تربیت اخلاقی: از آنجایی که کانت فیلسوفی اخلاقی است مهم ترین بخش تعلیم و تربیت را تربیت اخلاقی می داند در تربیت اخلاقی معلم باید متربی را با اصول و قوانین کلی آشنا سازد، به نحوی که آن اصول در همه ی زمان ها و مکان ها به عنوان قانونی عام تلقی شود، برای آنکه معلم بتواند شاگردی مهذب تربیت کند باید خود متخلق به اخلاق باشد. توجه به بعد اخلاقی معلم از نقاط قوت تربیت اخلاقی کانت به شمار می آید. کانت در تربیت اخلاقی در صدد رشد و تعالی شخصیت آدمی است و برای نیل به این هدف نکات ارزشمندی را متذکر می شود. او می گوید: برای آنکه کودک از منشی والا برخوردار شود، باید خویشتن دار باشد و از شهوات بپرهیزد و همچنین باید با اراده الگوی مناسب کودک را با وظایفی که نسبت به خود و دیگران دارد آشنا نمود. ثبات رای و استواری عزم و اراده نیز در شکل گیری منش آدمی نقش اساسی دارند به طور کلی کودک باید یاد بگیرد به فضائل اقبال نموده و از رذائل دوری جوید. کانت منشا عمل نیک را در درون و وجدان انسان جستجو می کند و قانون کلی اخلاق را چنین بیان می کند: چنان رفتار کن که گویی عمل تو به منزله قانونی عام و کلی در همه زمان ها و در همه ی مکان ها تلقی شود.
تربیت عملی: از جمله مباحثی که کانت در تربیت عملی به آن پرداخته است تربیت جنسی و دینی است و تربیت عملی هنگامی امکان پذیر است که تربیت اخلاقی به نحو احسن انجام شده باشد. وی در تربیت جنسی نخست نحوه آشنایی کودک با مسائل جنسی را مطرح می کند، سپس نکاتی را که فرد باید در زندگی زناشویی مد نظر قرار دهد را بیان می کند. تربیت جنسی از بلوغ آغاز می شود و تا زندگی مشترک ادامه دارد. وی تاکید می کند بی اطلاعی نسبت به مسائل جنسی پیامد نا گوار خواهد داشت. پس باید با جوانان به طور جدی و با صراحت سخن گفت، به تدریج جوان به سنی می رسد که باید برای زندگی مشترک آماد شود از این رو باید یاد بگیرد که با جنس مخالف چگونه رفتار کند.
تربیت دینی: کانت معتقد است آموزش مفاهیم دینی باید متناسب با طبیعت کودک و دنیای کودکانه او باشد و هرگز نباید جنبه تقلیدی محض داشته باشد. با کودک نخست باید درباره ی نظم و زیبایی طبیعت، سپس جهان آفرینش صحبت کرد آنگاه او را با مفهوم خدا آشنا نمود.
نتیجه گیری:
با بررسی آراء کانت در حوزه تربیت می توان گفت وی از دو جهت بر فلسفه تعلیم و تربیت تاثیر گذارده است، یکی از جهت معرفت شناسی و دیگری از جهت اخلاقی. اهمیت نظام تربیتی کانت به آن است که اخلاق را ارج نهاده و آدمی را متوجه وجدان خود کرده است و این در زمانی است که نظریه تکامل باعث شده بود قوانین اخلاقی مردود شناخته شود.
منابع:
ماهروزاده، طیبه(1389) فلسفه تربیتی کانت، تهران: سروش
کاردان، علی محمد(1388) سیر آراء تربیتی غرب،تهران:سمت
بهشتی، سعید، نیکویی، روشنک(1388)، تحلیل و نقدی بر فلسفه تربیتی کانت با تاکید بر نظریه تربیت اخلاقی وی، نشریه علوم تربیتی، دوره 5، شماره 3
استفاده کردم