معلم پروردگار جسم و پدر روح

معلم پروردگار جسم و پدر روح

چکیده:

خواجه نصیر الدین طوسی، در حوزه تربیت چه آرائی دارد؟ در این نوشتار به بررسی آراء تربیتی خواجه در خصوص اهداف، اصول، حوزه های تربیت، روش ها و عوامل موثر در تربیت پرداخته ایم. آنچه در آراء تربیتی خواجه بسیار حائز اهمیت است و در این نوشتار به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است، توجه و تاکید خاص او بر نقش معلم است. به طوری که وی تاثیر معلم را بیشتر از والدین و دوستان دانش آموز می داند.

مقدمه:

ابو جعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی، معروف به خواجه نصیر الدین طوسی در طوس به دنیا آمد. وی آراء تربیتی خود را در کتاب اخلاق ناصری مطرح کرده است. بنا به گفته خودآراء تربیتی وی، کما بیش جمع و تلفیق گفتار مسکوی، غزالی و بو علی درباره تربیت فرزند است.

امکان و ضرورت تربیت:

خواجه از آنجا که تربیت پذیری را از جمله ویژگی های ذاتی بشر می داند تربیت را امکان پذیر و از آنجا که تربیت را لازمه رسیدن به کمال علمی و عملی معرفی می کند، ضروری می داند.

اهدف تربیت:

خواجه هدف غایی تربیت را قرب الی الله و اهداف میانی را رسیدن به کمال نظری و عملی معرفی می کند. منظور از کمال نظری ادراک معارف و دستیابی به علوم و احاطه بر مراتب موجودات و آگاهی از حقایق است و منظور از کمال عملی ایجاد اعتدال میان قوای نفس، پسندیده شدن اخلاق و تدبیر منزل و مدن می باشد.

اصول تربیت:

مهم ترین اصولی که خواجه در آراء تربیتی خود به آن ها اشاره می کند عبارت اند از: مخاطب مداری، فراگیری و استمرار و جمع علم و عمل.

مراحل تربیت: خواجه مراحل تربیت کودک را به چهار مرحله تقسیم کرده است:

مرحله اول: تولد تا 2 سالگی، اصول تربیت: نامگذاری مناسب، تغذیه مناسب و رعایت بهداشت کودک

مرحله دوم: 2 تا 7 سالگی: مرحله تادیب کودک: تربیت اخلاقی کودک

مرحله سوم: 7 سالگی تا سن بلوغ: شروع آموزش رسمی

مرحله چهارم: نوجوانی تا جوانی: تربیت اجتماعی و شغلی کودک

حوزه های تربیت:  خواجه به پنج حوزه تربیت اخلاقی، عرفانی، اجتماعی، جنسی و دینی و عقلی پرداخته است.

در دیدگاه خواجه تربیت اخلاقی عبارت است از شناخت صفات و اخلاق خود، حفظ و تکمیل اخلاق پسندیده و زدودن اخلاق و صفات نا پسند.

در خصوص تربیت دینی خواجه معتقد است آموزش دین به کودک باستی با روش القا و تلقین مطالب دینی شروع شود.

روش های تربیتی:

  از جمله روش های تربیتی مورد تایید خواجه عبارت اند از: روش تکرار و تمرین و روش تشویق و تنبیه. وی روش تکرار و تمرین را هم برای فراگیری علوم و مهارت ها و هم برای ایجاد عادت های اخلاقی قابل استفاده می داند. آنچه خواجه در روش تشویق و تنبیه به آن اشاره می کند و بسیار مهم است، تاکید وی بر این مطلب است که به محض بروز رفتار و صفات شایسته در فرد باید وی را تشویق کرد و در حضور دیگران او را ستود. اما اگر از وی صفات ناشایست سر زد نباید بی درنگ واکنش نشان داد و او را تنبیه نمود.

عوامل تربیت:

خواجه مانند سایر مربیان مسلمان عوامل تاثیر گذار بر کودک را، معلم، والدین، دوست و همنشین معرفی می کند. آنچه در آراء خواجه بسیار جلب توجه می کند، توجه و تاکید بیش از حد وی بر نقش معلم است. تا آنجا که وی معلم را پروردگار جسمانی و پدر روحانی دانش آموز می داند و در عبارتی بسیار شگفت آور برتری حق معلم را نسبت به پدر مانند برتری نفس بر جسم می خواند.

نتیجه گیری:

آنچه در آراء تربیتی خواجه مهم و حائز اهمیت است بحث توجه به نقش مهم معلم و تربیت جنسی افراد به ویژه از دوره کودکی است. سخن خواجه در خصوص معلم مرا به یاد معلم اول ابتدایی خود خانم ژاله گلیجانی انداخت. محبت ها و تشویق های ایشان باعث رشد و ترقی بنده در تمام مقاطع تحصیلی شد. پزشک فوق تخصص امروز، دکتر، مهندس و معلم نمونه امروز، دانش آموز دیروز معلمی است که با جان و دل الفبای زندگی را به او آموخت. در عصر حاضر که کودک را از 9ماهگی به بعد روانه مهد کودک می کنند، نقش معلم بسیار پررنگ است. معلم هم می تواند نقش مثبت داشته باشد و فرد را در جهت تحقق استعداد هایش یاری کند و کلید موفقیت را با آموزش صحیح، ایجاد اعتماد به نفس و محبت به کودک در اختیار او قرار دهد و نیز می تواند نقش منفی داشته و با روش نا درست برخورد با دانش آموز، دانش آموز فعال و با استعداد را از مسیر موفقیت خود خارج نموده و منجر به شکست دانش آموز شود پس لازمه ایجاد تغییرات مطلوب در نحوه یادگیری و آموزش دانش آموز را به صراحت می توان گفت ایجاد تغییر در نگرش ها و اطلاعات معلمان است. در خصوص تربیت جنسی نیز باید گفت متاسفانه والدین به دلیل عدم آگاهی، آموزش مسائل جنسی و مهارت های دفاع از حریم شخصی را پرده دری تصور می کنند و از ارائه آن چشم پوشی می کنند، در صورتی که عمل اصلی انحرافات جنسی عدم آگاهی افراد و یا آگاهی های نادرست از مسائل جنسی است. نظام آموزشی بایستی پر کردن این خلاء یعنی نبود آگاهی و تربیت جنسی را در زمره فعالیت های خود قرار دهد.

منبع:

رفیعی، بهروز (1392)، مربیان بزرگ مسلمان، تهران: سمت